Βιολογική Καλλιέργεια Ελιάς

Σαν γενική φιλοσοφία, ο μελλοντικός βιοκαλλιεργητής χρειάζεται να κατανοήσει πλήρως την έννοια ενός κλειστού φυσικού συστήματος (με τις ελάχιστες δυνατές εισροές και εκροές) και να προσπαθήσει να αντιμετωπίζει έτσι τον ελαιώνα, όπου αυτό είναι δυνατό, δίνοντας προτεραιότητα στα συστατικά που ήδη έχει. Με αυτό εννοούμε ότι ο βιολογικός ελαιώνας αντιμετωπίζεται σαν ένα ξεχωριστό οικοσύστημα όπου υπάρχουν πολύ λίγες εισροές και εκροές, και τα περισσότερα στοιχεία ανακυκλώνονται εντός του ελαιώνα, εξασφαλίζοντας αειφορία. Για παράδειγμα, όταν κλαδεύουμε, αντί να απομακρύνουμε τα κομμένα κλαδιά ή να τα κάψουμε (όπως συμβαίνει κατά κόρον στη συμβατική καλλιέργεια), στη βιολογική γεωργία αυτό που κάνουμε είναι να τα θρυμματίζουμε με ειδικά μηχανήματα, και να εναποθέτουμε τα πριονίδια στον ελαιώνα. Κάτι τέτοιο έχει ευεργετικές επιδράσεις, καθώς έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 1000 kg κλαδιών με υγρασία 50% που ενσωματώνονται στο έδαφος, προστίθενται σε αυτό 4 kg αζώτου, 0,5 kg φωσφόρου, 4 kg καλίου, 5 kg ασβεστίου και 1 kg µαγνησίου (Amirante et al., 2002). Αποφεύγεται έτσι η ανάγκη προσθήκης χημικών λιπασμάτων, που έτσι και αλλιώς δεν επιτρέπεται στη βιολογική γεωργία. Έχουμε δηλαδή τις ελάχιστες δυνατές εισροές και εκροές και προωθούμε την ανακύκλωση των στοιχείων εντός του ελαιώνα. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις που τα κομμένα κλαδιά πρέπει άμεσα να απομακρυνθούν από έναν βιολογικό ελαιώνα, σε περίπτωση προσβολής από κάποια ασθένεια ή εχθρό. 

Ένας δεύτερος παράγοντας που πρέπει να κατανοήσει ο βιοκαλλιεργητής είναι ο κίνδυνος επιμόλυνσης από εξωτερικές πηγές. Εδώ δεν εννοούμε μόνο φυτοφάρμακα. Ακόμα και κατά τη διάρκεια κλαδέματος ή συγκομιδής, υπάρχει ο κίνδυνος επιμόλυνσης του εδάφους ή πηγής νερού από τη λειτουργία κάποιου μηχανήματος (π.χ. λάδι αλυσίδων). Για το λόγο αυτό, οι βιοκαλλιεργητές συχνά προτιμούν φυτικά λιπαντικά που αποικοδομούνται πλήρως στο έδαφος μέσα σε μικρό χρόνο και δεν θεωρούνται επικίνδυνα για τα υπόγεια ύδατα. Για παράδειγμα, το λάδι αλυσίδων STIHL Bioplus, είναι εξαιρετικά φιλικό προς το περιβάλλον, έχοντας παράλληλα άριστες ιδιότητες λίπανσης και πρόσφυσης. Είναι ένα φυτικό λιπαντικό υψηλής ποιότητας που έχει άριστες επιδόσεις σε εύκρατες και ζεστές κλιματικές ζώνες. Έχει λάβει το βραβείο «Γαλάζιος Άγγελος» για την προστασία του περιβάλλοντος.

Η βιολογική καλλιέργεια της ελιάς ενθαρρύνει τους παραγωγούς στη χρήση των τοπικών ποικιλιών με στόχο την διατήρηση της βιοποικιλότητας. Οι τοπικές ποικιλίες μιας περιοχής θεωρούνται ανθεκτικές στις ασθένειες και στους εχθρούς της συγκεκριμένης περιοχής, αλλά το πιο σημαντικό είναι πως είναι ανθεκτικές στις ιδιαίτερες εδαφοκλιματικές συνθήκες της συγκεκριμένης περιοχής. Ο παραγωγός χρειάζεται να γνωρίζει πως η χρήση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (ΓΤΟ)  και των προϊόντων που παράγονται από αυτούς δεν επιτρέπονται στη βιολογική καλλιέργεια.

Μπορούμε να πούμε ότι στη βιολογική καλλιέργεια της ελιάς, η τοποθεσία του ελαιώνα είναι πολύ σημαντική. Η κάθε τοποθεσία χαρακτηρίζεται από μοναδικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Αυτές οι συνθήκες επηρεάζουν τη γενική κατάσταση υγείας των δέντρων και για αυτό χρειάζεται να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στα ακόλουθα: 

• Παγετόπληκτες περιοχές σε συνδυασμό με περιορισµένη ηλιοφάνεια δεν θεωρούνται κατάλληλες για βιολογικό ελαιώνα.
• Ο ελαιώνας βιολογικής καλλιέργειας χρειάζεται να είναι σχετικά "απομονωμένος" έτσι ώστε να μην επηρεάζεται από τους ελαιώνες που εφαρμόζονται μέθοδοι συμβατικής καλλιέργειας (συμβουλευτείτε το φορέα πιστοποίησης). 
• Χρειάζονται κάποια μέτρα προστασίας (για παράδειγμα διοχέτευση νερού) για το απορρέον νερό, διότι -λόγω της επιφανειακής απορροής- η βιολογική ελαιοκαλλιέργεια μπορεί να μολυνθεί από παρακείμενες συμβατικές καλλιέργειες (συμβουλευτείτε το φορέα πιστοποίησης).
• Χρειάζεται μελέτη των τοπικών κλιματικών συνθηκών αλλά και των εδαφικών συνθηκών του ελαιώνα.  

Σε περιπτώσεις που ο ελαιώνας συνορεύει με συμβατικές καλλιέργειες, ο παραγωγός χρειάζεται να πάρει κάποια αποτελεσματικά μέτρα, όπως η ενημέρωση των παραγωγών της περιοχής και ειδικές ταμπέλες που να ενημερώνει το συνεργείο της δακοκτονίας. Το συνεργείο δακοκτονίας αν δεν ενημερωθεί, μπορεί να εφαρμόσει τεχνικές που δεν είναι κατάλληλες στη βιολογική καλλιέργεια. Η ενημέρωση των παραγωγών της περιοχής είναι απαραίτητη. Ο βιοκαλλιεργητής χρειάζεται να έχει τακτική επικοινωνία με τους παραγωγούς της περιοχής για να περιορίσει την πιθανότητα μόλυνσης της καλλιέργειάς του. Οι παραγωγοί χρειάζεται να γνωρίζουν τα σημεία της περιοχής που εφαρμόζονται τεχνικές βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας. Επίσης, σε περιπτώσεις ανέμου, ο βιοκαλλιεργητής μπορεί να προτείνει στους παραγωγούς συμβατικής καλλιέργειας να μην ψεκάζουν εκείνες τις ημέρες, προκειμένου να αποφύγει τη μόλυνση. 

Ένας σημαντικός παράγοντας μιας βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας είναι το κλάδεµα. Είναι απαραίτητο, διότι μειώνει την πιθανότητα προσβολής των φυτών από ασθένειες και εχθρούς παρέχοντας σωστό αερισμό στο δέντρο. Εκτός από τον αερισμό, εξασφαλίζει και τον φωτισμό της κόμης. 

Τα δέντρα με κατάλληλο κλάδεμα μπορούν να διατηρηθούν σε ένα κανονικό ύψος, έτσι ώστε να διευκολύνονται οι πρακτικές όπως η συγκομιδή. Κάθε χρόνο εφαρμόζεται κλάδεμα καρποφορίας στα δέντρα, ενώ στα νεαρά δενδρύλλια είναι απαραίτητη η εφαρμογή του κλαδέματος διαμόρφωσης έτσι ώστε να αποκτήσουν ανθεκτικό σκελετό. Τέλος, το σωστό κλάδεμα θεωρείται απαραίτητο για την μείωση του φαινομένου παρενιαυτοφορίας. Κατά τη διάρκεια του κλαδέματος, ο καλλιεργητής οφείλει να σεβαστεί το οικοσύστημα που έχει δημιουργηθεί, εξασφαλίζοντας όσο το δυνατόν λιγότερους ρύπους, κατάλοιπα και θόρυβο. Οι σύγχρονοι βιοκαλλιεργητές της ελιάς χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο σύγχρονα επαναφορτιζόμενα κλαδευτικά, ως μία εναλλακτική που δεν αφήνει ρύπους, ενώ η χρήση αυτών των μηχανημάτων ενδείκνυται σε ευαίσθητες περιοχές θορύβου. 

Η κατάλληλη γονιμότητα του εδάφους είναι σημαντική για την ανάπτυξη του δέντρου και για την αποφυγή πάσης φύσεως τροφοπενίας. Κυρίως το άζωτο, αλλά και το φώσφορο και το κάλιο είναι απαραίτητα στοιχεία στα στάδια της βλαστικής ανάπτυξης του φυτού. Δεδομένου ότι δεν επιτρέπονται τα συμβατικά λιπάσματα, για να καλυφθούν οι απαιτήσεις της ελιάς σε θρεπτικά στοιχεία, μπορούν να εφαρμοστούν οι ακόλουθες τεχνικές: 

Η χλωρή λίπανση

Η χλωρή λίπανση ξεκινάει με τη σπορά κάποιου ετήσιου ή πολυετούς φυτού (βίκος, μηδική, κτηνοτροφικό κουκί) εντός του ελαιώνα, Η μέθοδος αυτή βελτιώνει την γονιμότητα του εδάφους και την εδαφική δομή. Αυξάνει την  απορρόφηση του νερού και την ικανότητα συγκράτησης της εδαφικής υγρασίας. Επίσης, η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται και για την καταπολέµηση των ζιζανίων. Τα ψυχανθή που εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο, όπως βίκος, μηδική, τριφύλλι έρπον, κουκιά, λούπινα, µπιζέλι, ρεβύθι κλπ. χρησιµοποιούνται κατά κόρον στη χλωρή λίπανση. Επίσης, χρησιμοποιούνται και δηµητριακά όπως βρώµη και κριθάρι. Επειδή τα φυτά αυτά απορροφούν σηµαντικές ποσότητες  θρεπτικών στοιχείων, η ενσωµάτωση τους στο έδαφος προσδίδει στα φυτά άμεσα διαθέσιμα θρεπτικά στοιχεία. Σε περίπτωση που ο παραγωγός προχωρήσει σε χλωρά λίπανση, είναι απαραίτητο να χρησιμοποιήσει πολλαπλασιαστικό υλικό που να μην ανήκει στην κατηγορία των Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών.

Η κομποστοποίηση

Η κοµποστοποίηση είναι µια φυσική διεργασία, στην οποία οι συγκεκριµένες οµάδες µικροοργανισµών, όπως βακτήρια και µύκητες, μετατρέπουν τις οργανικές ουσίες σε χουµικές. Το αποτέλεσμα αυτής της διεργασίας είναι το κοµπόστ και αποτελείται από µίγµα οργανικής ουσίας, θρεπτικών συστατικών και ιχνοστοιχείων. Είναι ένας τρόπος φυσικής λίπανσης µε εξαιρετικές εδαφοβελτιωτικές ιδιότητες. Παρόλα αυτά, πρέπει να συμβουλευτείτε τον τοπικό αδειούχο γεωπόνο πριν την εφαρμογή.

Η χρήση της κοπριάς 

Ένας άλλος τρόπος οργανικής λίπανσης είναι η χρήση της κοπριάς. Συνήθως χρησιμοποιείται κοπριά των ζώων που προέρχονται από βιολογικές φάρμες ή από ζώα που εκτρέφονται βιολογικά. Η κοπριά πρέπει να είναι καλά χωνεμένη και μπορεί να εφαρμοστεί γύρω από τα δέντρα. Παρόλα αυτά, πρέπει να συμβουλευτείτε τον τοπικό αδειούχο γεωπόνο πριν την εφαρμογή.

Η εδαφοκάλυψη είναι μια τεχνική που προστατεύει το έδαφος από την ξηρασία και τη διάβρωση. Η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται και για την καταπολέμηση των ζιζανίων, διότι εμποδίζει την ανάπτυξη τους. Η κάλυψη του εδάφους γίνεται με την βοήθεια των φυτών ή της οργανικής ουσίας. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην εδαφοκάλυψη είναι το άχυρο, τα φύλλα, τα χόρτα, τα πριονίδια, το κοµπόστ κα.

Η πρόληψη είναι απαραίτητη στην περίπτωση της βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας, διότι δεν επιτρέπεται η χρήση των αγροχημικών. Το κλάδεμα αυξάνει τον αερισμό της κόμης με αποτέλεσμα να μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης των ασθενειών. Το κλάδεμα είναι πολύ σημαντικό για την πρόληψη πάσης φύσεως ασθενειών στη βιολογική γεωργία. Ακόμη, υπάρχουν κάποια εγκεκριμένα σκευάσματα (π.χ. σύμπλοκα χαλκού) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη βιολογική καλλιέργεια, αλλά θα πρέπει οπωσδήποτε να συμβουλευτείτε έναν τοπικό γεωπόνο. 

Η αντιμετώπιση των εχθρών γίνεται με την εφαρμογή προληπτικών μέτρων όπως το κλάδεμα, η εδαφοκάλυψη, αλλά και με τη χρήση των ωφέλιμων εντόμων και εντομοφάγων πτηνών. Επίσης, για την καταπολέμηση τους χρησιμοποιούνται συχνά ειδικές χρωματοπαγίδες, εγκεκριμένα σκευάσματα που επιτρέπονται στη βιολογική καλλιέργεια. Όμως, για τα εγκεκριμένα αυτά σκευάσματα χρειάζεται να συμβουλευτείτε έναν γεωπόνο. Ενδεικτικά παραδείγματα καταπολέμησης ή αντιμετώπισης των εχθρών είναι:

• Η χρήση διαφόρων τύπων παγίδων είναι αποτελεσματική για την καταπολέμηση του Δάκου, του Πυρηνοτρήτη και του Ρυγχίτη. 
• Το κλάδεμα είναι ένα προληπτικό μέτρο για την αντιμετώπιση κάποιων εντόμων. Επίσης, η χρήση των ωφέλιμων εντόμων βοηθά στην καταπολέμηση τους. 

Ο παραγωγός μια μέρα πριν τη συγκομιδή χρειάζεται να ενημερώσει τον αρμόδιο φορέα. Η συλλογή του καρπού μπορεί να γίνει χειρωνακτικά ή μηχανικά. Όταν γίνεται μηχανικά, τα μηχανήματα πρέπει να έχουν καθαριστεί καλά έτσι ώστε να μην μολυνθεί η παραγωγή και ο ελαιώνας. Συνήθως αποφεύγεται η συγκοµιδή µε µακριά ξύλινα ραβδιά, προκειµένου να αποφευχθούν τα τραύµατα. Εκτός από το σπάσιµο των κλάδων που περιμένουμε να δώσουν παραγωγή την επόμενη χρονιά, υπάρχει ο κίνδυνος μετάδοσης ασθενειών. Για το λόγο αυτό, στις μέρες μας οι ελαιοπαραγωγοί χρησιμοποιούν σύγχρονα ελαιοραβδιστικά που έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τη δόνηση τοπικά μόνο στο κλαδί που τους ενδιαφέρει, χωρίς να πληγώνεται το δέντρο. Επιτυγχάνεται έτσι μια χρυσή τομή στην ποσότητα της παραγωγής αλλά και στη διατήρηση των φυτικών ιστών που είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή της επόμενης χρονιάς. Και στο κομμάτι της συγκομιδής, οι σύγχρονοι βιοκαλλιεργητές χρησιμοποιούν κατά κόρον νέας γενιάς επαναφορτιζόμενα μηχανήματα συγκομιδής, καθώς δεν αφήνουν καθόλου ρύπους. Κατά τη διάρκεια της συγκομιδής, οι καρποί δεν πρέπει να τραυματιστούν. Μετά τη συγκομιδή, ο παραγωγός χρειάζεται να ενημερώσει τον φορέα σχετικά με τις αποδόσεις της παραγωγής. 

Ο καρπός της βιολογικής ελιάς δεν μπορεί να αποθηκευτεί στο ίδιο μέρος με τον καρπό της συμβατικής καλλιέργειας, διότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μόλυνσης. Γενικά, μετά τη συλλογή χρειάζεται η μεταφορά των καρπών άμεσα στο ελαιοτριβείο. 

Αν το ελαιοτριβείο αναλαμβάνει την επεξεργασία καρπών συμβατικής καλλιέργειας, τότε πριν την επεξεργασία των καρπών βιολογικής καλλιέργειας πρέπει να καθαριστεί καλά, έτσι ώστε τα υπολείμματα της συμβατικής καλλιέργειας να μην επηρεάσουν το λάδι που προέρχεται από την βιολογική καλλιέργεια. Επίσης, το ελαιοτριβείο χρειάζεται να δώσει στον παραγωγό ένα έγγραφο που να δηλώνει πως πρόκειται για προϊόν βιολογικής προέλευσης. 

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στην τυποποίηση χρειάζεται να είναι φιλικά προς το περιβάλλον. Τα δοχεία πρέπει να είναι κατασκευασμένα από ανοξείδωτο χάλυβα ή γυαλί. Μετά την τυποποίηση, το λάδι φυλάσσεται σε δροσερό και σκιερό μέρος για να μην αλλοιωθεί η ποιότητα του λαδιού.  

Ο παραγωγός, για να μπορέσει να κάνει εξαγωγή λαδιού, χρειάζεται να έχει το πιστοποιητικό που να δηλώνει πως το ελαιόλαδο είναι προϊόν βιολογικής καλλιέργειας. Στην Ευρώπη, δεν υπάρχει πρόβλημα εξαγωγής του λαδιού, διότι τα προϊόντα πιστοποιούνται σύμφωνα με τους νόμους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όμως η εξαγωγή του βιολογικού ελαιόλαδου εκτός Ευρώπης μπορεί να παρουσιάσει κάποια προβλήματα. Αυτά τα προβλήματα θα είναι λόγω διαφορετικής νομοθεσίας της χώρας που θέλουμε να κάνουμε εξαγωγή.