Φυτοπροστατευτικοί Ψεκασμοί στην Ελιά

Σημαντικοί είναι οι ψεκασμοί που διενεργούνται με στόχο την πρόληψη και αντιμετώπιση των εντομολογικών εχθρών της ελιάς. Κάθε ελαιώνας και κάθε περιοχή μπορεί να αντιμετωπίζει διαφορετικούς εχθρούς και γι’ αυτό το λόγο κάθε ελαιοπαραγωγός προσαρμόζει το πρόγραμμα ψεκασμών που εφαρμόζει στις ανάγκες του ελαιώνα του. Σε γενικές γραμμές, τα περισσότερα έντομα που προσβάλλουν την ελιά αντιμετωπίζονται με οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα ή σπανιότερα με θερινά ορυκτέλαια. Τα παραφινικά λάδια έχουν δράση ενάντια σε ακάρεα, βαμβακάδα, λεκάνιο, φυματιόμορφη ψώρα της ελιάς (Πολλίνια), παρλατόρια και ασπιδιωτό. 

Πιο συχνά στο παρελθόν γίνονταν ψεκασμοί με πυρεθρινοειδή εντομοκτόνα, τα οποία είναι καθολικά, με αποτέλεσμα την θανάτωση πολλών εχθρών της ελιάς. Παράδειγμα αποτελεί η δραστική ουσία deltamethrin που δρούσε αποτελεσματικά ενάντια σε μαργαρόνια, πυρηνοτρήτη, βαμβακάδα και λεκάνιο. Από την άλλη μεριά, κάποια πυρεθρινοειδή μπορεί να ευθύνονται και για τον θάνατο πολλών ωφέλιμων εντόμων όπως για παράδειγμα η μέλισσα αλλά και άλλα έντομα που λειτουργούν ως επικονιαστές. Επίσης με τα πυρεθρινοειδή θανατώνονται και έντομα τα οποία χρησιμοποιούνται ως φυσικοί εχθροί για βιολογική αντιμετώπιση. Για το λόγο αυτό, πολλοί ελαιοκαλλιεργητές τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να αποφεύγουν τη χρήση τους. 

Τα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας είναι συνήθως οργανοφωσφορικά με δραστικές ουσίες όπως dimethoate (C5H12NO3PS2), fenthion (C10H15O3PS2), malathion (C10H19O6PS2), phosphamidon (C10H19ClNO5P) κ.ά. Χρειάζεται πολλή προσοχή, επαγρύπνηση και συνεχή επικοινωνία με το γεωπόνο της περιοχής μας πριν τη χρήση κάποιων από αυτά τα σκευάσματα, καθώς ο γεωπόνος είναι αρμόδιος να μας ενημερώσει για τη δοσολογία, το παράθυρο έως τη συγκομιδή (πόσες μέρες μετά την τελευταία εφαρμογή μπορούμε να συγκομίσουμε) αλλά και ξαφνικές αλλαγές στο κανονιστικό πλαίσιο της αγοράς αυτής (π.χ. Αιφνίδια ανάκληση της άδειας κάποιων φαρμάκων). 

Κάποιοι λένε ότι αν ο καλλιεργητής δεν ψεκάζει 4 φορές το χρόνο με χαλκό, δεν είναι επαγγελματίας ελαιοκαλλιεργητής και δεν “πονά” το δέντρο. Αυτό βέβαια δε μπορεί να είναι απόλυτα σωστό, καθώς το αν και πότε θα ψεκάσει κανείς με χαλκό έχει να κάνει με την τοποθεσία, το μικροκλίμα, τις καιρικές συνθήκες και τις καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζει ο ελαιοκαλλιεργητής. Μία σημαντική μερίδα καλλιεργητών ξεκινάει τον ψεκασμό με χαλκό περί τα μέσα Σεπτεμβρίου. Πραγματοποιεί έναν ψεκασμό ανά περίπου 10-20 ημέρες έως και μία εβδομάδα πριν τη συγκομιδή (δηλαδή πραγματοποιεί συνολικά 3-5 ψεκασμούς). Εννοείται ότι επιλέγεται μία ημέρα χωρίς βροχή και έντονους ανέμους, κατά προτίμηση μετά από κάποια βροχερή ημέρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, χρησιμοποιείται οξυχλωριούχος χαλκός αναμεμειγμένος με διαφυλλικό σκεύασμα καλίου, το οποίο σε αυτό το χρονικό σημείο αυξάνει την τελική αναλογία σε ελαιόλαδο. Επειδή όπως έχουμε πει, μια μεγάλη μερίδα των καλλιεργητών πραγματοποιούν ταυτόχρονα κλάδεμα και συγκομιδή, αυτοί πραγματοποιούν ξανά ψεκασμό με χαλκό (αλλά όχι διαφυλλικό λίπασμα) αμέσως μετά το κλάδεμα. Αν όμως απέχει χρονικά η συγκομιδή με το κλάδεμα, τότε εφαρμόζεται χαλκός και μετά το ράβδισμα, αλλά και αργότερα αμέσως μετά το κλάδεμα. Ανεξαρτήτως της χρονικής περιόδου όπου λαμβάνει χώρα το κλάδεμα, εφαρμόζεται συνήθως ψεκασμός “επούλωσης” με υδροξείδιο του χαλκού μαζί με βόριο και ψευδάργυρο. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται συνήθως ένας νέος κύκλος με ψεκασμό κατά το διάστημα Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου (πάλι όμως χωρίς κάποιο πρόσθετο διαφυλλικό λίπασμα – δεν έχει νόημα σε εκείνο το χρονικό σημείο). Κάποιοι άλλοι ελαιοκαλλιεργητές εφαρμόζουν κατά το Μάρτιο υδροξείδιο του χαλκού αναμεμειγμένο με ουσίες που βελτιώνουν την άνθιση και την καρπόδεση. Γενικότερα, ο βορδιγάλειος πολτός είναι η πιο τοξική μορφή και πρέπει να αποφεύγεται κατά την ανθοφορία της ελιάς. Αρκετοί καλλιεργητές εφαρμόζουν βορδιγάλειο πολτό μόνο το χειμώνα, αμέσως μετά το κλάδεμα και μόνο σε δέντρα τριών ετών και άνω. Ωστόσο, αυτές είναι απλώς κάποιες κοινές πρακτικές που δεν θα πρέπει να ακολουθούνται στα τυφλά χωρίς να κάνετε τη δική σας έρευνα και χωρίς να συμβουλευτείτε τον τοπικό σας γεωπόνο.

Εκτός από τα χαλκούχα σκευάσματα που χρησιμοποιούνται ευρύτατα στους προληπτικούς ψεκασμούς της ελιάς, επίσης εφαρμόζονται οι στρομπιλουρίνες οι οποίες έχουν ελαφρά μικρότερη προστατευτική δράση, αλλά η θεραπευτική τους δράση είναι σημαντική ακόμα και 10 ημέρες μετά τη μόλυνση. Ειδικά για γλοιοσπόριο πριν την έναρξη της ανθοφορίας, χρησιμοποιείται ευρέως η χημική ομάδα των μεθόξυ-καρβαμιδικών (στρομπιλουρινών), οι οποίες παρεμποδίζουν την κυτταρική αναπνοή των μυκήτων.

Άλλες δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούν στα μυκητοκτόνα οι καλλιεργητές είναι το Dodine (C15H33N3O2), το Μancozeb (C8H12MnN4S8Zn), το Ηexaconazole (C14H17Cl2N3O), το Chlorothalonil (C8Cl4N2), το Dithianon (C14H4N2O2S2) και άλλες. Σε περιοχές με συνθήκες που ευνοούν τις ασθένειες αυτές, καθώς και σε περιοχές που ευδοκιμούν συγκεκριμένοι μύκητες και βακτήρια, είναι αναγκαίο να εφαρμοστούν επιπλέον ψεκασμοί για την πρόληψή τους. Χρειάζεται πολλή προσοχή, επαγρύπνηση και συνεχή επικοινωνία με το γεωπόνο της περιοχής μας πριν τη χρήση κάποιων από αυτά τα σκευάσματα, καθώς ο γεωπόνος είναι αρμόδιος να μας ενημερώσει για τη δοσολογία, το παράθυρο έως τη συγκομιδή (πόσες μέρες μετά την τελευταία εφαρμογή μπορούμε να συγκομίσουμε) αλλά και ξαφνικές αλλαγές στο κανονιστικό πλαίσιο της αγοράς αυτής (π.χ. Αιφνίδια ανάκληση της άδειας κάποιων φαρμάκων). 

Ένας ιδιαίτερα σημαντικός εχθρός που απασχολεί όλους τους παραγωγούς είναι ο δάκος. Η αντιμετώπισή του γίνεται προληπτικά, με πολλαπλούς ψεκασμούς κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Στις περισσότερες περιοχές της χώρας, εφαρμόζονται γενικοί δολωματικοί ψεκασμοί. Αυτό σημαίνει ότι στο εντομοκτόνο περιέχεται και ελκυστική ουσία, η οποία μπορεί να είναι υδρολυμένη πρωτεΐνη ή άλλο προϊόν με παρόμοια δράση, που έχει σκοπό την προσέλκυση, βρώση του ψεκαστικού μίγματος και θανάτωση των ενηλίκων πριν προλάβουν να ωοτοκήσουν στον ελαιόκαρπο. Ο πρώτος δολωματικός ψεκασμός γίνεται μέσα Ιουνίου με αρχές Ιουλίου. Ο ψεκασμός αυτός είναι κατά κανόνα γενικός σε όλη τη χώρα και ολοκληρώνεται σε 7 – 10 ημέρες. Στη συνέχεια, οι υπόλοιποι ψεκασμοί γίνονται τοπικά και μεμονωμένα με πρωτοβουλία του ίδιου του παραγωγού, ανά 20 – 25 ημέρες. Η διάρκεια των ψεκασμών διαφέρει ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην εκάστοτε περιοχή αλλά και τον πληθυσμό του εντόμου που έχει αναπτυχθεί στους ελαιώνες.

Ψεκασμός με Καολίνη (βιολογική καταπολέμηση του Δάκου). Ο Καολίνης είναι φυσικό ορυκτό. Όταν ψεκάζουμε τον καρπό με Καολίνη, δημιουργούμε ένα απωθητικό για το έντομο περιβάλλον, χωρίς παράλληλα να επηρεάζεται η ποιότητα του καρπού. Ο ψεκασμός με Καολίνη απωθεί το Δάκο από το να εναποθέσει τα αυγά του και να τραφεί από τον καρπό της ελιάς. Υπάρχουν στο εμπόριο σκευάσματα καολίνη σε σκόνη πολύ υψηλής καθαρότητας, και είναι πολύ οικονομικά. Δυστυχώς όμως ένας ψεκασμός ποτέ δεν είναι αρκετός και χρειάζονται αρκετοί ψεκασμοί (ρωτήστε τον τοπικό αδειούχο γεωπόνο της περιοχής σας). 

Ψεκασμός με Ζεόλιθο (βιολογική καταπολέμηση του Δάκου). Ο Ζεόλιθος είναι (όπως και ο Καολίνης) ένα φυσικό ορυκτό προϊόν, το οποίο αν ψεκαστεί πάνω στον καρπό, δημιουργεί ένα μη φιλικό για το έντομο περιβάλλον. Συνήθως απαιτούνται τουλάχιστον τρεις ψεκασμοί κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Ο ψεκασμός με ζεόλιθο έχει και άλλα πλεονεκτήματα για την καλλιέργεια, καθώς όταν ξεπλυθεί και φτάσει στο έδαφος, δρα ως εδαφοβελτιωτικό (αυξάνει τη γονιμότητα του εδάφους και την ικανότητα συγκράτησης νερού). Μπορεί ακόμη να μας προστατέψει και από έναν πρόωρο παγετό. Τέλος, ο ψεκασμός με ζεόλιθο προστατεύει από ηλιακά εγκαύματα. 

Ψεκασμός με βιολογικά εντομοκτόνα, όπως η φυσική πύρεθρος. Η φυσική πύρεθρος δεν αφήνει υπολείμματα στο περιβάλλον, και συνήθως μπορούμε να συγκομίσουμε λίγες ημέρες μετά την τελευταία εφαρμογή (ρωτήστε τον τοπικό σας αδειούχο γεωπόνο). 

Είναι αυτονόητο ότι οι περισσότεροι καλλιεργητές συνδυάζουν τον ψεκασμό κάποιων από τις παραπάνω ουσίες (και ενδεχομένως ουσίες για τη θρέψη του φυτού), έτσι ώστε να ρίξουν το κόστος της όλης διαδικασίας. Για παράδειγμα, αρκετοί είναι αυτοί που το καλοκαίρι συνδυαστικά για Δάκο και γλοιοσπόριο εφαρμόζουν μη διασυστηματικό πυρεθρινοειδές εντομοκτόνο επαφής και στομάχου για την καταπολέμηση μυζητικών και μασητικών εντόμων, το οποίο συνδυάζεται με διάλυμα οξυχλωριούχου χαλκού που περιέχει επίσης μαγγάνιο και ψευδάργυρο (ουσίες που δεν περιέχονται συνήθως σε κοκκώδη λιπάσματα εδάφους). Χρειάζεται έρευνα και συζήτηση με το γεωπόνο της περιοχής για το κατά πόσο η κάθε ουσία συνδυάζεται με τις υπόλοιπες που ο καλλιεργητής σκοπεύει να ρίξει στη δεξαμενή ή στον ψεκαστήρα. 

Ως γνωστόν, οι πρωτεΐνες συντίθενται από αλυσίδες αμινοξέων. Η διαφυλλική εφαρμογή σύγχρονων σκευασμάτων με αμινοξέα εξοικονομεί ενέργεια στο δέντρο (δίνει έτοιμη τροφή) και δίνει μεγαλύτερη αντοχή σε προσβολές από παθογόνα ή στρες από οποιονδήποτε περιβαλλοντικό παράγοντα. Τα αμινοξέα διεγείρουν τη φωτοσύνθεση και τη διαπνοή, ενώ επιταχύνουν το άνοιγμα των στοματιδίων για καλύτερη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Συνήθως, η προσθήκη αμινοξέων γίνεται σε 3 διαφορετικούς ψεκασμούς, με τους οποίους μπορούν να συνδυαστούν και κάποια σκευάσματα χαλκού (όχι όλα όμως). Οι τρεις αυτοί ψεκασμοί γίνονται κατά μέσο όρο ανά δύο ή τρεις μήνες, ξεκινώντας περίπου από τον Φεβρουάριο (για παράδειγμα Φεβρουάριο-Απρίλιο-Ιούλιο), αναλόγως φυσικά της πρωιμότητας της περιοχής, και βέβαια του σταδίου ανάπτυξης κάθε δέντρου. Μία συνήθως δοσολογία είναι 3-5 λίτρα ανά 1000 λίτρα ψεκαστικού υγρού. 

Μια άλλη ουσία που κερδίζει έδαφος τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας είναι το Θειοασβέστιο Χαλκού. Έχει πολλαπλές δράσεις (μυκητοκτόνο, ακαρεοκτόνο αλλά και εντομοκτόνο κατά των κοκκοειδών). Επίσης, όπως προδίδει το όνομά του, είναι πηγή ασβεστίου για το δέντρο, ενώ βελτιώνει την ποιότητα και διατηρησιμότητα των καρπών γενικά στην Δενδροκομία. Στη χώρα μας βλέπουμε τους ελαιοπαραγωγούς να κάνουν συνήθως δύο ψεκασμούς με θειοασβέστιο χαλκού, έναν κατά τις αρχές της άνοιξης και έναν μέσα στο καλοκαίρι. Μπορεί να συνδυαστεί με πυρεθρίνες (ρωτήστε το γεωπόνο της περιοχής σας). 

Τα τελευταία χρόνια έχουν κάνει την εμφάνισή τους σκευάσματα που περιέχουν βιοενεργοποιητές ανάπτυξης με ζωντανούς μικροοργανισμούς. Περιέχουν αζωτοβακτήρια (βακτήρια τα οποία δεσμεύουν άζωτο). Συνήθως συνδυάζονται με μυκητοκτόνα. Είναι ιδανικά για συνθήκες όπου δε μπορεί να εφαρμοστεί χλωρά λίπανση, όπου εκεί έχουμε ούτως ή άλλως τα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια να δουλεύουν για τα δέντρα μας. 

Αυτές όμως είναι απλώς κάποιες συνηθισμένες πρακτικές που δεν πρέπει να ακολουθούνται χωρίς να κάνετε πρώτα τη δική σας έρευνα. Κάθε χωράφι είναι διαφορετικό και συνεπώς έχει διαφορετικές ανάγκες. 

Ειδικά κάποιες από τις προαναφερθείσες μέθοδοι (π.χ. ψεκασμοί με φυσικά ορυκτά και βιολογικά εντομοκτόνα) έχουν μεγάλη χρησιμότητα σε πολύ μικρούς και μικρούς ελαιώνες, που συναντάμε παντού στην Ελλάδα. Για όσους καλλιεργητές δε μπορούν να βρουν μεγάλες δεξαμενές των 500 ή των 1000 λίτρων, οι οποίες μεταφέρονται εντός του ελαιώνα πάνω σε τρακτέρ, υπάρχουν ψεκαστήρες πλάτης οι οποίοι θα σας βοηθήσουν να ψεκάσετε εύκολα και αποτελεσματικά από 30 έως 50 δέντρα. Πιο συγκεκριμένα, με έναν ποιοτικό ψεκαστήρα πλάτης των 18 λίτρων μπορείτε να ψεκάσετε με τις ουσίες αυτές περίπου 30-50 δέντρα σε λιγότερο από 30 λεπτά. Ο ψεκαστήρας STIHL SG 71 είναι μια πολύ καλή επιλογή για αυτές τις εργασίες. Ο μοχλός της αντλίας στερεώνεται δεξιά ή αριστερά εξασφαλίζοντας υψηλή άνεση χειρισμού, με δυνατότητα ρύθμισης του πλάτους και του μήκους. Διαθέτει ποιοτικές ζώνες και ανατομικό μαξιλάρι πλάτης για υψηλή άνεση στη μεταφορά. Εναλλακτικά, ο ισχυρός ψεκαστήρας SR 450 είναι κατάλληλος για διασπορά υγρών φαρμάκων φυτοπροστασίας σε μεγάλες εκτάσεις. Με εξοπλισμό υψηλής άνεσης, επιτρέπει αποδοτική και ξεκούραστη εργασία. Διαθέτει επιπλέον μηχανισμό μετατροπής 2-σε-1 που επιτρέπει επίσης χρήση για διασπορά σκόνης και κόκκων σε καλλιέργειες μεγάλης έκτασης. Το δοχείο με μεγάλη χωρητικότητα 14 λίτρων επιτρέπει να εργαστούμε για αρκετή ώρα χωρίς να χρειάζεται συμπλήρωση. Το γέμισμα γίνεται γρήγορα και καθαρά, χάρη στο μεγάλο στόμιο πλήρωσης. Οι απώλειες περιορίζονται στο ελάχιστο και το δοχείο καθαρίζεται εύκολα.